Futures

We gaan nader in op de verschillende mogelijkheden om renterisico's af te dekken met behulp van rente-instrumenten. Het gebruik van rente-instrumenten wordt in de praktijk ook wel aangeduid onder de verzamelnaam 'hedging' of als 'het aangaan van een hedge'. Voordat een onderneming tot de inzet van rente-instrumenten besluit, moet echter allereerst duidelijk zijn:

• welke renterisico's afdekking behoeven;
• wat de precieze omvang is van het renterisico;
• wat de termijn is waarover renterisico wordt gelopen.

Futures zijn gestandaardiseerde termijncontracten waarbij wordt overeengekomen dat in de toekomst bepaalde financiële titels worden gekocht of verkocht. Tot enkele jaren geleden werden deze verhandeld op de Financiële Termijnmarkt Amsterdam (FTA). De FTA was een officiële beurs waar alleen termijncontracten werden verhandeld. Deze is nu voor honderd procent geïntegreerd in de optiebeurs van Euronext en staat net als de Amsterdamse effectenbeurs en de optiebeurs onder toezicht van de Autoriteit Financiële markten.

Op Euronext kan onder andere worden gehandeld in deze soorten futures:

• aandelenfutures;
• obligatiefutures;
• termijncontracten op de AEX-aandelenindex (FTI-contracten, 200 x de AEX-index);
• termijncontracten op de Eurotop 100 (FET-contracten, 50 x de Eurotop 100-index).

Het principe is bij alle genoemde instrumenten hetzelfde: er kan ingespeeld worden op zowel koersstijgingen als koersdalingen. Dit kan op speculatieve (beleggen) en op defensieve (hedge) gronden. We beperken ons hier tot het defensieve deel bij de inzet van futures.

Om de werking van futures uit te leggen werken we een voorbeeld uit van een obligatiefuture die bescherming kan bieden tegen de koersdaling van een onderliggend pakket obligaties. De koper van een obligatiefuture verplicht zich tot de koop van een pakket obligaties op de in het futurecontract vastgestelde datum. De verkoper van de obligatiefuture verplicht zich op zijn beurt het desbetreffende pakket te leveren. Levering vindt plaats tegen de op de vastgestelde datum geldende obligatiekoers. De prijs van een obligatiefuture is opgebouwd uit een deel intrinsieke waarde en een deel verwachtingswaarde. De intrinsieke waarde is gelijk aan de actuele prijs van de onderliggende waarde (de prijs van de obligaties op de effectenbeurs). De verwachtingswaarde wordt met name bepaald door de verwachte prijsontwikkeling van de onderliggende waarde gedurende de resterende looptijd van het futurecontract.

Bij hedging van renterisico's is vooral de prijsontwikkeling van een future van belang. Die prijsontwikkeling moet compensatie bieden voor de ongunstige renteontwikkelingen. Als de kapitaalmarktrente daalt, stijgt de waarde van de obligaties en daarmee de waarde van een obligatiefuture. Degene die een obligatiefuture heeft gekocht en daarmee een kooppositie inneemt, maakt dan winst. Degene die een future heeft verkocht en dus een verkooppositie inneemt, maakt verlies. Bij een stijging van de kapitaalmarktrente daalt de waarde van een obligatiefuture. In dat geval maakt degene met een verkooppositie winst en degene met een kooppositie verlies.

Het gaat bij hedging van renterisico's uiteindelijk niet om het leveren of kopen van de onderliggende waarde, maar om de ontwikkeling van de koers van de future. In principe sluit men dus de ingenomen positie af voor de afloop van een contract door een contract te verkopen of terug te kopen.

Een obligatiefuture is gebaseerd op hypothetische (staats)obligaties met een gegeven couponrente. Een obligatiefuture wordt meestal genoteerd in punten van € 100 nominaal en heeft een looptijd van maximaal één jaar. De koersontwikkeling is gekoppeld aan die van (staats)obligaties met een resterende looptijd van acht tot tien jaar.

Het voordeel van het handelen in obligatiefutures ten opzichte van het handelen in obligaties is dat enkel een waarborgsom nodig is om aan de handel te kunnen deelnemen. Zowel de koper als de verkoper betaalt deze waarborgsom. De koerswijzigingen van de future worden dagelijks met de waarborgsom verrekend. Het clearinginstituut van de beurs houdt de stand van het tegoed van verkoper en koper bij.

Onderneming C heeft voor € 2.500.000 obligaties in portefeuille met een couponrente van 4% en een resterende looptijd van 8 jaar. De marktkoers bedraagt 96,10 bij een marktrente van 5%. De verwachting is dat de marktrente het komende half jaar verder zal stijgen en dat daarmee de waarde van de obligaties zal dalen. Tegen deze tussentijdse rentestijging wil de onderneming zich indekken. Zij besluit daarom tien obligatiefutures te verkopen van € 250.000, die op dat moment een koers hebben van 92,8. Als de rente werkelijk stijgt, zal de koers van de obligaties en daarmee van obligatiefutures dalen. De verkoper maakt dan winst op de future. Bij de verkoop van de futures moet een waarborgsom (margin) gestort worden van € 40.000 per contract die bij sluiting weer wordt terug ontvangen. Daarnaast is verkoop- en sluitprovisie verschuldigd van respectievelijk € 70 en € 35 per contract. Deze gegevens zijn ingevoerd in het bereik B2:B8.

De koersontwikkelingen die zich binnen een halfjaar na verkoop voordoen, staan voor de obligaties opgenomen in het bereik B12:B16 en voor de verkochte futures in het bereik C12:C16. In het model is het mogelijk met maximaal vijf mutatietijdstippen (A12:A17) te rekenen tussen het moment van opening en sluiting van de future. Het laatst in te vullen tijdstip betreft altijd het sluitmoment van de future. In dit voorbeeld is dit tijdstip 4. Op dit moment wordt automatisch het eindresultaat bepaald in rij 42 (zie het werkblad Futures).

Per saldo maakt de onderneming in dit voorbeeld, na aftrek van provisie, € 10.950 (= € 52.500 – € 41.550 = cel C42 – cel B42) winst op de obligatiefutures. Dit compenseert grotendeels het verlies waarmee de onderneming in verband met rentestijging van de obligatie te maken heeft (€ 12.000 = cel E42).

Als in dit voorbeeld de rente was gedaald in plaats van gestegen, had de onderneming verlies geleden op de future. Daar staat tegenover dat winst behaald zou zijn op de obligaties. Daarmee komt het fixerende karakter van de future naar voren, zonder dat daarbij altijd sprake zal zijn van exact honderd procent dekkingsgraad. In dit verband moet worden opgemerkt dat we in het rekenvoorbeeld zijn uitgegaan van identieke koersbewegingen voor obligaties en futures in het bereik B12:B16. Dit zal in de praktijk meestal in mindere mate het geval zijn.