Samenvatting

Of een investeringsplan wordt uitgevoerd, is in beslissende mate afhankelijk van de overweging of de financiering (de solvabiliteit en liquiditeit) van de onderneming dit toelaat. Als er sprake is van onvoldoende financiële planning en het onvoldoende veiligstellen van de liquiditeit, kan dit, ondanks dat het investeringsplan een extra inkomensverhoging beloofde, leiden tot een reorganisatie of zelfs het bankroet van een onderneming. In dit artikel worden de mogelijkheden van financiering besproken. Bij het onderdeel financiering met vreemd vermogen wordt uitgebreid stilgestaan, met name bij 'percentage uitbetaling van een bepaalde lening' en 'vaste rentetermijn looptijd met een afgesproken vast rentepercentage'. De begrippen die in dit kader aan de orde komen, worden toegelicht met behulp van voorbeelden.

Het basisprincipe van voldoende liquide middelen

In Investeringsselecties worden verschillende methoden behandeld om investeringsplannen te kunnen beoordelen. Indien een dergelijke beoordeling positief is uitgevallen en besloten wordt om de investeringsplannen uit te voeren, rijst onmiddellijk de vraag hoe deze investering wordt gefinancierd.

Na de technische en bedrijfseconomische beslissing moet de financiële realisering worden vastgesteld en voorbereid. Een aantal gegevens voor deze berekeningen is al bepaald in het kader van de investeringsberekening:

• het totale investeringsbedrag;
• de omvang van de inkomsten en uitgaven die als gevolg van de investering wordt verwacht;
• de tijdstippen waarop (ofwel de periodes waarin) deze worden verwacht.

Een uitgewerkt investeringsplan kan in de voorafgaande investeringsberekening echter een nog zo positieve beoordeling en waardering hebben gekregen, toch kan het voorkomen dat van de investering wordt afgezien of dat deze wordt uitgesteld indien de uitvoering financieel niet kan worden gerealiseerd. Of een investeringsplan wordt uitgevoerd, is in beslissende mate afhankelijk van de overweging of de financiering (de solvabiliteit en liquiditeit) van de onderneming dit toelaat.

Daarbij geldt het volgende basisprincipe:

Het betalingsvermogen en het veiligstellen van de liquiditeit hebben voorrang boven rendementsdoelstellingen.

Het is al meerdere malen voorgekomen dat een onderneming voorafgaand aan een groot investeringsplan zowel qua resultaten als qua liquiditeit zeer goed werd beoordeeld. Het investeringsplan op zich beloofde een extra inkomensverhoging. Maar als gevolg van onvoldoende financiële planning en het onvoldoende veiligstellen van de liquiditeit hadden dergelijke investeringsvoornemens niet zelden grote reorganisaties of zelfs het bankroet van een onderneming tot gevolg. Bijna altijd ontbrak het aan liquide middelen die bij een vervolgens ontstane tegenslag maar zelden via aanvullende financiering door derden konden worden gefinancierd.

Is de financiële en liquiditeitsplanning in orde?

Bij de financiële en liquiditeitsplanning moet niet alleen het bedrag voor de aan te schaffen activa in ogenschouw worden genomen, maar ook bijvoorbeeld het verhoogde materiaalgebruik (bijvoorbeeld grotere voorraden materialen nodig) en de financiering van de te vergroten omzet (bijvoorbeeld grotere post debiteuren op de balans). Verder is voor de planning van beslissend belang het moment waarop (of de periode waarin) de uitgaven en inkomsten naar verwachting zullen vallen.

Financieringsvorm: vreemd vermogen

In de regel zijn de eigen financiële middelen voor grote investeringen onvoldoende. In dat geval is de onderneming gedwongen om vreemd vermogen aan te trekken. Dit betekent dat er kredieten en leningen moeten worden afgesloten. Hiervoor dienen dan per termijn de rentebetalingen en aflossingen te worden bepaald en in de financiële planning te worden opgenomen.

Financieringsvorm: eigen vermogen

Een andere mogelijkheid voor de onderneming om de benodigde financiële middelen te verkrijgen, is het aantrekken van extra eigen vermogen bij de huidige of nieuwe aandeelhouders. Deze maatregel is met name zinvol wanneer het aandeel eigen vermogen in het totale vermogen van de onderneming aan de lage kant is. In dat geval is men wellicht zelfs gedwongen om zijn toevlucht te nemen tot het aantrekken van eigen vermogen omdat de vreemdvermogenverschaffers het verstrekken van extra leningen en kredieten weigeren omdat ze deze als te risicovol beschouwen.

Anderzijds `kost' eigen vermogen doorgaans meer dan een lening bij de bank. Dat is de prijs die men betaalt voor het feit dat het eigen vermogen ook deelt in eventuele verliezen. Dit risico wordt in principe `gecompenseerd' door een hogere vergoeding (dividend en waarde- of koersstijging) dan voor vreemd vermogen.

Financieringsvorm: leasing

Een derde mogelijkheid voor financiering is het leasen van activa. Hierbij worden de activa door de leasemaatschappij gekocht en vervolgens aan de betreffende onderneming geleasd of verhuurd. De onderneming die de gebouwen/installaties/machines gebruikt, betaalt dan huur- of leasekosten aan de leasemaatschappij.

Financiering met vreemd vermogen – toelichting begrippen

Percentage uitbetaling (van een bepaalde lening)

Er kan worden overeengekomen dat het werkelijk uitbetaalde bedrag van een lening minder is dan het geleende bedrag. Uitbetalingspercentage en rentepercentage staan in een bepaalde verhouding tot elkaar. De korting op de uitbetaling vertegenwoordigt in zekere zin een vooraf afgedragen basisrentebetaling. Het daarna nog te betalen rentepercentage over de volledige lening is dan minder. Voor twee alternatieven klik hier X 

Voorbeeld Percentage uitbetaling

	Alternatief 1		Alternatief 2
	Leensom	€ 100.000	Leensom	€ 100.000
	Looptijd (jaar)	5	Looptijd (jaar)	5
	Rentepercentage	7%	Rentepercentage	6%
	Uitbetaald bedrag	€ 100.000	Uitbetaald bedrag	€ 95.000
Jaar	Betalingen	Alternatief 1	Betalingen	Alternatief 2
0		€ 0		€ 5.000	= 5 % Disagio
1		€ 7.000		€ 6.000
2		€ 7.000		€ 6.000
3		€ 7.000		€ 6.000
4		€ 7.000		€ 6.000
5		€ 7.000		€ 6.000
		------------		------------
Totalen		€ 35.000		€ 35.000

De rente en aflossing worden in beide gevallen gebaseerd op de volledige leensom (in dit voorbeeld € 100.000).

. bla bla bla.

% Disagio, wat betekent dit?

Het disagio is qua betekenis hetzelfde als de verminderde uitbetaling. Disagio is een in procenten uitgedrukte korting op de lening. Voor een uitwerking klik hier. X 

Voorbeeld Disagio

Leensom	€ 100.000
5% Disagio	€ -5.000
Uitbetalingsbedrag	€ 95.000

Een disagio van 5% betekent dus hetzelfde als een uitbetalingspercentage van 95%.

Uitbetalingsbedrag

Doorgaans is de overeengekomen leensom gelijk aan het uitbetalingsbedrag. Indien echter in de leenovereenkomst een disagio of uitbetaling van minder dan 100% wordt overeengekomen, dan zijn er twee mogelijkheden. Voor een weergave van deze twee mogelijkheden klik hier. X 

Voorbeeld Uitbetalingsbedrag

	Uitbetaling 100%	Disagio­variant 1	Disagio­variant 2
Leensom	€ 500.000	€ 500.000	€ 520.833
Disagio 4% (bij variant 1 en 2)	0	- € 20.000	- € 20.833
Uitbetaald bedrag	€ 500.000	€ 480.000	€ 500.000

Bij variant 2 wordt het gevraagde uitbetalingsbedrag als basis genomen (in ons voorbeeld € 500.000). Bij een disagio van 4% bedraagt het uitbetalingsbedrag 96% van de leensom.

Berekening bij variant 2:

€ 500.000/(100% - 4%) = € 520.833 (Leensom)

Het rentepercentage zal bij zowel variant 1 als bij variant 2 lager zijn dan bij de 100%-uitbetalingsvariant. Bij variant 1 is de leensom gelijk aan de 100%-uitbetalingsvariant. Bij variant 2 is de leensom echter hoger (€ 520.833) en daardoor ook de aflossingsbedragen. Toch is het periodiek extra af te lossen bedrag (in totaal € 20.833) aan het begin van de looptijd van de lening kleiner dan het bedrag dat periodiek aan rente wordt bespaard door het lagere rentepercentage. Daardoor zijn de totaal te betalen bedragen (rente + aflossing) aan het begin van de looptijd van de lening lager dan bij de 100%-uitbetalingsvariant, en aan het einde van de looptijd van de lening hoger. Het volgende voorbeeld kan dit verduidelijken:

Een onderneming wil een investering doen in een aantal activa, en overweegt daartoe een lening af te sluiten met de volgende voorwaarden:

• Leensom: € 500.000
• Looptijd: 10 jaar
• Rente: 10%
• Uitbetaald bedrag: 100%

Voor een voorbeeld klik hier. X 

Jaar	Rente	Aflossing	Totaal betaald
0
1	4.167	50.000	54.167
2	3.750	50.000	53.750
3	3.333	50.000	53.333
4	2.917	50.000	52.917
5	2.500	50.000	52.500
6	2.083	50.000	52.083
7	1.667	50.000	51.667
8	1.250	50.000	51.250
9	833	50.000	50.833
10	417	50.000	50.417
	----------	----------	----------
Totalen	22.917	500.000	522.917

De onderneming kan echter ook kiezen voor een van de volgende alternatieven. X 

	Alternatief 1			Alternatief 2
Leensom	€ 500.000			€ 510.204
Disagio: 2%	€ 10.000			€ 10.204
Uitbetaald bedrag	€ 490.000			€ 500.000
Looptijd (jaar)	10 jaar			10 jaar
Rente­percentage	5,64%			5,44%
Jaar	Rente	Aflossing	Totaal	Rente	Aflossing	Totaal
0	10.000		10.000
1	2.349	50.000	52.349	2.311	51.020	53.332
2	2.114	50.000	52.114	2.080	51.020	53.101
3	1.879	50.000	51.879	1.849	51.020	52.870
4	1.644	50.000	51.644	1.618	51.020	52.638
5	1.409	50.000	51.409	1.387	51.020	52.407
6	1.174	50.000	51.174	1.156	51.020	52.176
7	939	50.000	50.939	925	51.020	51.945
8	705	50.000	50.705	693	51.020	51.714
9	470	50.000	50.470	462	51.020	51.483
10	235	50.000	50.235	231	51.020	51.252
	-------	-------	-------	-------	-------	-------
Totalen	22.917	500.000	522.917	12.713	510.204	522.917

In alle gevallen betaalt de onderneming in totaal evenveel, de verdeling van de betalingen in de tijd verschilt echter. Bij alternatief 2 betaalt de onderneming in de eerste jaren minder dan bij de 100%-uitbetalingsvariant, en in de latere jaren meer. Dit alternatief (variant 2) zal de voorkeur krijgen boven 100% uitbetaling wanneer bijzondere omstandigheden met betrekking tot de liquiditeit in de eerste jaren in aanmerking dienen te worden genomen.

De looptijd van de lening

Behalve de kortstondige kredieten (looptijd minder dan één jaar), worden voor grotere investeringsplannen normaliter looptijden voor externe financiering overeengekomen van tussen de vijf en vijfentwintig tot dertig jaar. Deze looptijd is met name afhankelijk van de aard en verwachte levensduur van de geplande investering en de verwachte kasstromen daarvan.

Aflossing van de lening

Hierbij zijn de volgende scenario's mogelijk:

1. Gelijkblijvende aflossingstermijnen

• maandelijks
• per kwartaal
• halfjaarlijks
• jaarlijks

Voorbeeld

Voor een lening van € 500.000 met een looptijd van 10 jaar gelden de volgende (gelijkblijvende) aflossingstermijnen. X 

Aflossingsschema	Aantal aflossingstermijnen	Aflossing per termijn
maandelijks	10 x 12 = 120	€ 4.167
per kwartaal	10 x 4 = 40	€ 12.500
halfjaarlijks	10 x 2 = 20	€ 25.000
jaarlijks	10 = 10	€ 50.000

2. Annuïteitenaflossing

De annuïteit vertegenwoordigt een bedrag dat gedurende de looptijd van de lening elke periode gelijk blijft. Dit bedrag bestaat enerzijds uit de rente en anderzijds uit de aflossing. Voor een voorbeeld klik hier. X 

Leensom	€ 250.000
Looptijd lening	15 jaar
Rentepercentage per jaar	5,7%
Annuïteit per jaar	€ 25.238,51

Jaar	Beginstand lening	Annuïteit	Rente	Aflossing	Eindstand lening
1	250.000	25.239	14.250	10.989	239.011
2	239.011	25.239	13.624	11.615	227.397
3	227.397	25.239	12.962	12.277	215.120
4	215.120	25.239	12.262	12.977	202.143
5	202.143	25.239	11.522	13.716	188.427
6	188.427	25.239	10.740	14.498	173.928
7	173.928	25.239	9.914	15.325	158.604
8	158.604	25.239	9.040	16.198	142.406
9	142.406	25.239	8.117	17.121	125.284
10	125.284	25.239	7.141	18.097	107.187
11	107.187	25.239	6.110	19.129	88.058
12	88.058	25.239	5.019	20.219	67.839
13	67.839	25.239	3.867	21.372	46.467
14	46.467	25.239	2.649	22.590	23.877
15	23.877	25.239	1.361	23.877	0

Het voorbeeld laat zien:

Het annuïteitsbedrag (afgerond € 25.239 per jaar) blijft altijd gelijk en bestaat uit rente én aflossing. Door de aflossing wordt de stand van de lening jaarlijks verminderd, en daarmee het bedrag waarover rente wordt berekend. Hierdoor dalen de rentekosten per jaar. Wanneer het annuïteitsbedrag gelijkblijft, maar het aandeel rentekosten afneemt, neemt het aflossingsbedrag van jaar tot jaar toe.

In Excel kan de functie BET worden gebruikt om een annuïteit te bepalen. Deze functie is nader toegelicht onder De Interne Rentabiliteit-methode in Excel.

3. De aflossing vindt plaats ineens aan het eind van de overeengekomen looptijd

Hierbij wordt gewoonlijk een levensverzekering overeengekomen voor de looptijd van de lening. Door de voortdurende bijdragen van levensverzekeringspremies groeit een verzekeringskapitaal. Aan het eind van de looptijd van de lening wordt de leensom door de uitbetaling van de verzekeringssom afgedekt.

4. Aflossingsvrije jaren

Bij sommige leenvormen is het mogelijk om aan het begin van de looptijd van een lening een aantal aflossingsvrije perioden af te spreken. Dit betekent dat de eerste aflossing op de lening pas plaatsvindt in de eerste periode ná de afgesproken aflossingsvrije periode. Daarmee wordt in het begin van de totale leenperiode een liquiditeitsverlichting bereikt.

Bijvoorbeeld: bij een totale looptijd van tien jaar worden twee aflossingsvrije jaren afgesproken. Dit betekent dat de aflossing van de lening niet in tien gelijke jaartermijnen plaatsvindt, maar in acht gelijke termijnen vanaf het derde jaar. Voor een uitwerking klik hier. X 

Leensom	€ 500.000
Rentepercentage per jaar	6%
Totale looptijd	10 jaar
Aflossingsvrije periode	2 jaar
Aflossingstermijn per jaar	€ 62.500

Jaar	Beginstand lening	Rente	Aflossing	Totale betaling	Eindstand lening
1	500.000	30.000	0	30.000	500.000
2	500.000	30.000	0	30.000	500.000
3	500.000	30.000	62.500	92.500	437.500
4	437.500	26.250	62.500	88.750	375.000
5	375.000	22.500	62.500	85.000	312.500
6	312.500	18.750	62.500	81.250	250.000
7	250.000	15.000	62.500	77.500	187.500
8	187.500	11.250	62.500	73.750	125.000
9	125.000	7.500	62.500	70.000	62.500
10	62.500	3.750	62.500	66.250	0
Totaal		195.000	500.000	695.000

Vaste rentetermijn (looptijd met een afgesproken vast rentepercentage)

Het standaardrentepercentage op een lopende rekening (rekening-courantrekening) is een variabel rentepercentage dat in wezen kan worden aangepast aan de veranderende renteomstandigheden van de zogenoemde kortetermijnmarkt. Wanneer bijvoorbeeld de basisrente (discontopercentage van de Nederlandse Bank) stijgt, dan zal met een korte vertraging ook de kredietinstelling het dan geldende standaardrentepercentage op de lopende rekening naar boven aanpassen. Omgekeerd wordt ook het standaardrentepercentage aangepast wanneer de basisrente daalt.

Op de middellange en lange termijn hebben zowel een spaarder als een leningnemer er belang bij dat de geldigheid van een bepaald rentepercentage voor langere tijd wordt vastgezet. In beginsel kan men er daarbij van uitgaan dat het rentepercentage bij een kortere vaste rentetermijn lager is dan bij een langere vaste termijn (gegeven een gelijke leensom en aflossing).

Banken willen zekerheden verkrijgen

Leningen met een middellange of langere looptijd worden doorgaans alleen door de banken verschaft wanneer zij als tegenprestatie voldoende zekerheidstellingen verkrijgen, bijvoorbeeld een hypotheekrecht op een of meerdere gebouwen van de leningnemer of een pandrecht op de voorraden en/of debiteuren van de onderneming.

Wat bepaalt de hoogte van het rentepercentage?

De hoogte van het uiteindelijk geldende rentepercentage voor een bepaalde lening wordt bepaald door een aantal factoren. Voor de belangrijkste criteria genoemd die de hoogte van het rentepercentage beïnvloeden en de richting waarin de rente wordt beïnvloed, klik hier. X 

Criteria die de hoogte beïnvloeden	Hoger rentepercentage	Lager rentepercentage
Looptijd van de lening	langer	korter
Vastzetten rentepercentage	langer	korter
Uitbetaald bedrag	100%	onder 100%
Disagio	0%	meer dan 0%
Aflossing/terugbetaling	bij afbetaling aan het eind van de looptijd	in gelijke termijnen
Zekerheden (bijvoorbeeld pandrecht of hypotheek)	niet aanwezig/lage rangorde	wel aanwezig/hoge rangorde
Toekomstige liquiditeitsspositie	beperkt	blijvend goed

Conclusie

Met behulp van diverse financieringsvormen kunt u voldoen aan de eis dat de onderneming over voldoende liquide middelen moet beschikken. Dat is noodzakelijk om te voorkomen dat – ondanks de belofte in het investeringsplan van een extra inkomensverhoging – een onderneming bankroet gaat. Een zeer geëigende vorm van financiering is: financiering met vreemd vermogen.